Osteoporose (botontkalking)
Osteoporose is het medische woord voor botontkalking. Osteoporose is een aandoening waarbij het bot poreus is en kan leiden tot botbreuken. Osteopenie is het voorstadium van osteoporose. Het betekent letterlijk ‘minder bot’, of een afname in de botdichtheid.
Onderzoek en diagnose
Als u osteoporose heeft kan het optillen van een boodschappentas of een ‘lichte val’ die gewoonlijk geen verwondingen geven al leiden tot botbreuken. Botbreuken geven pijn, invaliditeit en verlies van zelfstandigheid. Om de ingrijpende gevolgen van osteoporose te beperken is het essentieel dat deze ziekte zo vroeg mogelijk wordt opgespoord en zo goed mogelijk wordt behandeld.
Oorzaken
Osteoporose komt in de eerste plaats door leeftijd. Na uw 35ste jaar verliezen de botten wat massa. Naast botmassaverlies gaat ook de structuur van het bot achteruit, verandert de samenstelling en ondergaan botvormende cellen ouderdomsverschijnselen. Dit is een normaal proces, dat bij het ouder worden hoort. Bepaalde dingen maken osteoporose erger:
- Te weinig lichaamsbeweging.
- Te weinig calcium (kalk). Calcium zit vooral in zuivelproducten, groenten, noten en peulvruchten.
- Veel (mee) roken en drinken (meer dan 3 glazen per dag).
- Overmatig gebruik van koffie (meer dan 10 koppen per dag).
- Vitamine D-tekort. Vitamine D is nodig voor de opname van calcium uit voedsel. Het zit onder andere in margarine, boter, melk, eieren en vette vis. Uw lichaam maakt ook zelf vitamine D aan wanneer u buiten in de zon bent. Komt u weinig buiten of hebt u een donkere huid? Dan hebt u misschien extra vitamine D nodig.
- Langdurig gebruik van ontstekingremmende medicijnen, zoals corticosteroïden.
- Osteoporose kan ook in de familie zitten.
- Laag lichaamsgewicht.
- chronische darmziekten die de opname van voedsel beïnvloeden.
- Aandoeningen van het hormonale systeem (bijvoorbeeld schildklier).
Bij vrouwen gaat het verlies van botmassa nog sneller rond en na de overgang. In deze fase wordt heel weinig oestrogeen (vrouwelijk geslachtshormoon) aangemaakt, het geen in veel gevallen te maken heeft met het ontstaan van osteoporose. Oestrogeen draagt namelijk bij aan de gezondheid van botten door de balans te bewaren tussen botopbouw en botafbraak.
Mannen bouwen dikkere en zwaardere botten op dan vrouwen. Osteoporose kan echter wel bij mannen voorkomen. Bij oudere mannen kan dit te maken hebben met een tekort aan testosteron (mannelijk geslachtshormoon). Vaak spelen andere factoren een rol (medicatiegebruik, invaliditeit).
Klachten
Het probleem met osteoporose is dat u er niets van merkt zolang u geen botbreuk oploopt. U kunt al zo’n 30% van uw botmassa hebben verloren op het moment dat u voor het eerst wat breekt. Wanneer de botten in uw wervelkolom verzwakken kunnen ze gaan inzakken, met als gevolg dat u kleiner wordt. Zakken er meer wervels in, dan wordt uw rug steeds krommer doordat de wervels vooral aan de voorzijde inzakken. Deze houdingsverandering kunnen rug- en bovenbuikklachten geven. Eveneens kan een veranderde lichaamshouding uw evenwichtsgevoel verminderen, waardoor de kans op vallen (en een botbreuk) toeneemt.
Onderzoek
Wanneer u te maken krijgt met onze osteoperosepoli onderzoekt uw arts u eerst lichamelijk en vraagt naar uw klachten. Daarna wordt uw botmassa (botmineraaldichtheid) gemeten. U ondergaat hiervoor een DEXA- meting. Dit is een veilig en pijnloos onderzoek dat in ongeveer een kwartier de botdichtheid meet. Het is een soort röntgenfoto. Misschien laat de arts ook nog een gewone röntgenfoto maken. Uw resultaten worden vergeleken met een standaard BMD-meting. Deze vergelijking bepaalt uw T-score. Op basis van deze score weet uw arts of u normaal bot, osteopenie of osteoporose hebt.
Onderzoeken
Behandelplan
Om osteoporose tegen te gaan is het belangrijk om uw leefstijl aan te passen en valincidenten te voorkomen. Ook kunnen er medicijnen nodig zijn om osteoporose tegen te gaan. Deze medicijnen zijn erop gericht om het botverlies te remmen of om de botaanmaak te stimuleren waarmee het risico op botbreuken afneemt.
Medicatie
Mocht de arts in overleg met u besluiten tot behandeling van osteoporose, dan hangt het effect van de behandeling af van de mate van therapietrouw. Als u stopt met uw medicatie of u vergeet regelmatig uw medicatie dan stopt het botontkalkingsproces niet en de kans op verergering en nieuwe botbreuken neemt toe.
Oestrogenen
Osteoporose komt met name voor bij vrouwen na de overgang omdat het hormoon oestrogeen dan minder in het bloed aanwezig is. Behandeling met oestrogenen (vrouwelijke hormonen) blijkt zeer werkzaam om osteoporose bij vrouwen te voorkomen. Oestrogenen verminderen de botafbraak en vertragen of stoppen botverlies na de overgang, zelfs indien 10 jaar na de menopauze wordt gestart. In het laatste geval zal echter de botmassa niet terugkeren op de waarde van voor de menopauze.
Bisfosfonaten
Bisfosfonaten zijn geneesmiddelen die de afzetting van botmineralen bevorderen. Van belang is dat deze medicatie trouw wordt ingenomen, omdat anders de effectiviteit sterk vermindert. Tegenwoordig kan met 1 tablet per week worden volstaan. Tegenwoordig zijn er geneesmiddelen op de markt die een combinatie bevatten van bisfosfonaten en vitamine D. De medicatie kan nooit alle botbreuken ten gevolge van osteoporose voorkomen, maar het aantal (incidentie) fracturen, en daarmee het leed van fracturen, kan wel fors verminderd worden.
Strontium
Sinds het voorjaar van 2007 zijn resultaten bekend van onderzoeken naar de effectiviteit van strontiumranelaat. Van dit middel is uit onderzoek gebleken dat het verder botverlies stopt, de botopbouw duidelijk stimuleert en de botafbraak remt.
Wat kunt u zelf doen?
U kunt zelf veel doen om osteoporose te voorkomen en risico's op botbeschadiging tegen te gaan. Hieronder vindt u een overzicht van de dingen die u zelf kunt doen.
Meer bewegen
Door te bewegen wordt de botopbouw gestimuleerd. Elke vorm van lichaamsbeweging waarbij het lichaam met zijn eigen gewicht wordt belast is zinvol, bijvoorbeeld wandelen, tuinieren, tennissen, traplopen, springen en hardlopen en in mindere mate fietsen. Probeer om iedere dag een kwartier aan lichaamsbeweging te doen. Neem bijvoorbeeld wat vaker de trap dan de lift, gebruik liever de fiets dan de auto.
Extra calcium
Voor de botten is calcium van essentieel belang. Calcium zit in zuivel- producten zoals kaas, melk en yoghurt maar ook in bladgroenten, peulvruchten, noten en volkorenbrood. Uw voeding moet 1200 mg calcium per dag bevatten. Dit is bijvoorbeeld 1 liter melk/vla/ yoghurt of 12 vijgen of 120 gram kaas per dag. Lukt dit niet met de voeding, dan kan er een calciumpreparaat worden voorgeschreven.
Extra vitamine D
De gezondheidsraad adviseert aan alle vrouwen boven de 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar om extra vitamine D (400IE) te gebruiken doordat de huid minder goed in staat is om vitamine D op te nemen. Komt u daarnaast weinig tot niet buiten dan is het advies om 800IE vitamine D daags te gebruiken. Vitamine D preparaten zijn te verkrijgen in druppels en tabletten. De arts zal dit indien nodig voorschrijven al dan niet in combinatie met calcium of bisfosfonaten.
Stoppen met roken
Roken is slecht voor uw botvorming.
Minder koffie drinken
Gebruik niet meer dan 10 koppen koffie per dag.
Minder alcohol drinken
Gebruik niet meer dan 2 alcoholconsumpties per dag.
Voorkom vallen
Op hogere leeftijd kunt u maatregelen treffen om vallen te voorkomen:
- Voorkom losliggende kleedjes en elektriciteitssnoeren.
- Voorkom gladde vloeren.
- Overweeg montage van leuningen bij trappen en in badkamer of wc.
- Zorg voor voldoende verlichting overdag en ‘s nachts.
- Als u bij het opstaan duizelig wordt, ga dan eerst even zitten.
- Draag stevige, niet gladde schoenen.
- Als u niet goed ziet, laat dan uw ogen testen. Ga niet lopen met een leesbril op, want dan ziet u de vloer niet goed. Hebt u een bril voor veraf, zet deze dan op voordat u gaat lopen.
- Indien u zich wankel of slaperig op de been voelt, bespreek dit dan met de arts.
- Activiteiten als wandelen en yoga helpen om uw kracht en balans te verbeteren. Er zijn ook speciale bewegingsprogramma’s voor ouderen welke het risico op vallen verlagen.
- Maak indien nodig gebruik van hulpmiddelen als een looprekje of rollator.
Niet te zwaar tillen
Als uw botten in de rug zwak zijn is het extra belangrijk om uw rug te beschermen:
- Til geen zware dingen. Til niet te veel boodschappen tegelijk. U kunt beter wat vaker lopen of maak gebruik van een boodschappenkarretje.
- Als u iets van de grond oppakt, zak dan door de knieën en houdt daarbij de rug gestrekt.
- Til niet te haastig.
- Ga recht voor het te tillen voorwerp staan, niet zijwaarts.
- Til nooit met een gedraaide rug.
- Draag het voorwerp zo dicht mogelijk tegen u aan.
- Zorg voor een hoog werkblad. Is uw gootsteen te laag, was dan af in een teiltje op het aanrecht in plaats van in de gootsteen, zodat u rechtop blijft staan.
- Regel indien nodig via het zorgloket van de gemeente huishoudelijke hulp voor het zware huishoudelijk werk.